آیا درباره سازه ساختمانی اطلاعاتی دارید؟ آیا تاکنون به این موضوع فکر کرده اید که ساختمان بر چه چیزی استوار است؟ آیا به این اندیشیده اید که چگونه یک ساختمان در برابر نیرو های طبیعی مانند زلزله و باد مقاومت می کند؟ برای دریافت پاسخ تمامی سؤالات مذکور باید ابتدا با اصطلاح سازه های ساختمانی آشنا شوید، پس در ادامه با ما همراه باشید.
سازه ساختمانی چیست؟
سازه های ساختمانی، اسکلت اصلی یک بنا هستند که وظیفه تحمل و انتقال بار های وارد بر ساختمان را بر عهده دارد، این بار ها شامل وزن خود ساختمان، بار های زنده (مانند افراد و وسایل) و بار های محیطی (مانند باد و زلزله) می شوند؛ سازه باید به گونه ای طراحی و اجرا شود که بتواند این بار ها را به طور ایمن به زمین منتقل کند و از فرو ریزش ساختمان جلوگیری نماید.
به عبارت ساده تر، مصالحی مانند آجر، سیمان، فولاد و چوب به تنهایی قادر به ایستایی و تحمل بار نیستند؛ این سازه است که با طراحی مهندسی و اجرای دقیق، این مصالح را به یک سیستم یکپارچه و مقاوم تبدیل می کند؛ پس به طور کلی باید گفت که سازه، اسکلت و استخوان بندی ساختمان را تشکیل می دهد و کل بنا را سرپا نگه می دارد و امنیت آن را تضمین می کند.
اجزای تشکیل دهنده سازه ساختمانی چیست؟
سازه های ساختمانی از چندین اجزا تشکیل می شوند که در کنار یکدیگر چهارچوبی محکم را می سازند؛ در واقع، این اجزا با اتصال و یکپارچگی، چارچوبی محکم و پایدار را به وجود می آورند و باعث استحکام ساختمان می شوند؛ اجزای تشکیل دهنده سازه های ساختمانی به دو دسته اجزای اصلی و اجزای غیر سازه ای تقسیم بندی می شوند که عبارتند از:
۱ـ اجزای اصلی
یکسری از اجزا در سازه های ساختمانی جزو اجزای اصلی محسوب می شوند که شامل موارد زیر هستند:
فونداسیون (پی)
فونداسیون اساسی ترین بخش سازه های ساختمانی است که وظیفه انتقال بار های ساختمان به زمین را بر عهده دارد؛ فونداسیون با توزیع یکنواخت این بار ها در سطح وسیعی از زمین، از نشست نامتقارن، ترک خوردگی و سایر آسیب های احتمالی به ساختمان جلوگیری می کند؛ انتخاب نوع مناسب فونداسیون به عواملی مانند نوع خاک، میزان بار ساختمان، و شرایط آب و هوایی منطقه بستگی دارد.
ستون ها
ستون ها، اعضای عمودی سازه ساختمانی هستند که وظیفه تحمل و انتقال بار های عمودی (فشاری) وارده از سقف، تیر ها و سایر قسمت های بالایی ساختمان به فونداسیون را بر عهده دارند؛ این اجزا نقش حیاتی در پایداری و استحکام سازه ایفا می کنند و بدون آن ها ساختمان در معرض خطر فروریزش قرار می گیرد، طراحی و اجرای صحیح آن ها با توجه به نوع بار ها و شرایط محیطی، از اهمیت بالایی برخوردار است.
تیر ها
تیر ها اعضای افقی سازه های ساختمانی هستند که وظیفه اصلی آن ها تحمل بار های وارده از سقف و انتقال آن ها به ستون ها است؛ این اجزا در واقع نقش پل هایی را ایفا می کنند که بار ها را از سطوح افقی به تکیه گاه های عمودی منتقل می کنند، طراحی آن ها با توجه به نوع بار ها، دهانه تیر و شرایط محیطی انجام می شود، انواع مختلفی از تیر ها با توجه به نوع تکیه گاه ها و نحوه بار گذاری وجود دارند که هر کدام کاربرد خاص خود را در سازه دارند.
دال (سقف)
سقف و دال نیز از اجزای افقی سازه ساختمانی محسوب می شوند که وظیفه اصلی آن ها تحمل بار های وارده از طبقات بالا و انتقال آن ها به تیر ها و ستون ها است؛ سقف، پوشش نهایی ساختمان را تشکیل می دهد و از آن در برابر عوامل جوی محافظت می کند؛ دال، یک عضو سازه ای تخت و مسطح است که معمولاً از بتن مسلح ساخته می شود و به عنوان بخشی از سقف یا کف ساختمان عمل می کند، دال ها می توانند به صورت یک طرفه یا دو طرفه باشند.
دیوار های باربر
دیوار های باربر در سازه های ساختمانی، عناصری حیاتی هستند که وظیفه اصلی آن ها تحمل و انتقال بار های عمودی (مانند وزن سقف، طبقات بالایی و بار های زنده) و گاهی نیرو های جانبی (مثل باد و زلزله) به فونداسیون است؛ برخلاف دیوار های غیر باربر (پارتیشن ها)، تخریب یا تغییر در دیوار های باربر می تواند باعث تضعیف سازه شود چرا که این دیوار ها نقش کلیدی در پایداری سازه ها دارند.
۲ـ اجزای غیر سازه ای
در طرف دیگر با اجزایی سروکار داریم که اجزای غیر سازه ای سازه های ساختمانی هستند، این اجزا به شرح موارد زیر می باشند:
پله ها
در سازه ساختمانی امکان دسترسی ایمن و راحت بین سطوح مختلف به وسیله پله ها فراهم می شود؛ این اجزا از یک سری پله (سطوح افقی برای قرارگیری پا) و خیز (ارتفاع عمودی بین دو پله متوالی) تشکیل شده اند که با شیب و ابعاد مشخصی طراحی و اجرا می شوند.
دیوار های غیر باربر
در سازه های ساختمانی دیوار های غیر باربر (غیر سازه ای) به دیوار هایی اطلاق می شود که وظیفه تحمل بار هایی مانند وزن سقف یا طبقات فوقانی را بر عهده ندارند و صرفاً به عنوان جدا کننده فضا ها، عایق صوتی یا حرارتی و عناصر معماری مورد استفاده قرار می گیرند؛ برخلاف دیوار های باربر، حذف یا تغییر این دیوار ها معمولاً تأثیر مستقیمی بر پایداری سازه ندارد.
انواع سازه ساختمانی کدامند؟
سازه های ساختمانی بر اساس نوع مصالح اصلی و روش ساخت به انواع مختلفی تقسیم می شوند که هر کدام ویژگی ها، مزایا و معایب خاص خود را دارند؛ برخی از رایج ترین انواع سازه های ساختمانی عبارتند از:
سازه های بتنی: این نوع سازه از بتن مسلح (بتن به همراه میلگرد) تشکیل شده و به دلیل مقاومت بالا در برابر فشار و آتش، دوام طولانی و انعطاف پذیری در طراحی، بسیار پر کاربرد است.
سازه های فولادی: در این نوع سازه، از مقاطع فولادی مختلف (مانند تیرآهن، ستون، ناودانی و غیره) برای ایجاد اسکلت ساختمان استفاده می شود؛ سازه های فولادی دارای مقاومت کششی و فشاری بالا، سرعت اجرای زیاد و امکان ایجاد دهانه های بزرگ هستند، اما در برابر آتش آسیب پذیرند و نیاز به محافظت دارند.
سازه های چوبی: سازه چوبی، نوعی سیستم ساختمانی است که در آن از چوب به عنوان ماده اصلی برای تحمل بارها و ایجاد اسکلت ساختمان استفاده می شود؛ این نوع سازه ها می توانند شامل ستون ها، تیر ها، دیوار ها و سقف های چوبی باشند که با استفاده از اتصالات مختلف مانند میخ، پیچ، چسب، کام و زبانه به یکدیگر متصل می شوند.
سازه ساختمانی با ساختمان چه تفاوتی دارد؟
سازه ساختمان اسکلت و چهارچوب اصلی آن است که وظیفه تحمل بار ها و نیرو های مختلف را بر عهده دارد و از اجزایی مانند ستون ها، تیر ها، دیوار ها و پی (فونداسیون) تشکیل شده است؛ در مقابل، ساختمان یک واحد کامل و قابل استفاده است که علاوه بر سازه، شامل تمام اجزای معماری، نازک کاری ها و تأسیسات مکانیکی و الکتریکی آن می شود.
به بیان ساده، سازه بخش باربر و استخوان بندی ساختمان است، در حالی که ساختمان کل بنای ساخته شده با تمام متعلقات آن را شامل می شود؛ ساختمان بخش نهایی کار است که قابل سکونت می باشد اما سازه چهارچوبی است که ساختمان قرار است بر روی آن ساخته شود.
